فراتر از روایت شناسی‌های کلاسیک و روش‌های پساکلاسیک

در میان سلسله برنامه های ارائه شده در رمضان های سالهای اخیر، برنامه قرآنی و رمضانی محفل، با بهاری کردن فضاهای استشمام معنوی، استثنایی عمل کرده و فراتر از قاب تلویزیونی شبکه ۳، فتح الفتوح قرآنی را تجربه کرده و علاوه بر افکار عمومی مخاطبان داخلی، تجلیات بین المللی را به خود اختصاص داده است بگونه ای که همزمان با پخش محفل از تلویزیون ایران، در کشورهای مختلف و حداقل با ترجمه به ده زبان زنده دنیا اعم از عربی، ترکی، پاکستانی، اندونزیایی، انگلیسی، فرانسوی، اسپانیایی و غیره شاهد پخش بین المللی محفل هستیم .
 باید از جهان شمولی و عمومیت محفل گفت، روایت و داستان هایی که به رغم گوناگونی ظاهر اما بر اساس الگوها و قوائد ساختاری همسان و همگانی ساخته می شوند که باید با تحلیل ساختارگرایانه تبیین شوند و وقتی به پیشینه بسیار کوتاه محفل و جلوه ای که در همین دو سه سال در رسانه ملی داشته است می نگریم، از این همه نفوذ و تأثیرگذاری محفل و استقبال گسترده ای که از آن در ایران و سایر بلاد اسلامی می شود، حیرت زده می شویم.
برنامه محفل، روایت شناسی بر مبنای لانگ روایت ها است، یعنی به دنبال آن است که "ساختارهای ناظر بر هم روایت ها" را کشف کند، چرا که دنیای امروز دنیای روایت ها است، ما با انواع روایت ها احاطه شده ایم، روایت هایی که شکل های متنوع دارند و به شیوه های مختلف در رسانه های گوناگون بیان می شوند.
محفل در فرایند نهضت خدمت خالصانه، از قرآن کسب اعتبار کرده و با ترویج و توسعه اعتبار قرآنی، راه کسب عزت مؤمنانه را به امت اسلامی نشان داده است و مردم را پای کار آورده و مردمی بودن قرآن را عینیت بخشید، از این منظر محفل روایتی نیست که صرفا موجب سرگرمی مخاطب شود، بلکه تعلیممان می دهد، آگاهمان می سازد، ترغیبمان می کند و روایت کنش ها و تعامل های ما با یکدیگر را به انواع و اقسام شکل ها تحت تاثیر قرار می دهد.
ما انسان ها نفس خودآگاه و تجسم یافته ای داریم که با استفاده از آن می توانیم وعواطف و احساسات برآمده از روایت ها را دریابیم، انسان امروز انسانی است که بدون روایت نمی تواند وجود داشته باشد و برنامه محفل روایت از ماهیتی فراتاریخی و فرافرهنگی است که در فرهنگ های بشری و نقاط مختلف دیده می شود.
برخی از روایت ها در برنامه محفل برساختگرا هستند، داستان های افراد خود بخود شکل نگرفته است بلکه ساخته می شوند، روایت بر اساس واقعیت های زندگی، جالب اینکه خود زندگی هم از روایت پیروی می کند.
رکوردزنی در گردهمایی قرآنی در استادیوم صدهزارنفری آزادی و جشنواره امام حسنی ها در تهران، استقبال دهها هزارنفری از محفلی ها در بوشهر، استقبال دهها هزار نفری از محفلی ها در لاهور پاکستان، استقبال دهها هزار نفری از محفلی ها در سوریه، استقبال استثنایی از محفلی ها در آستان قدس رضوی و دهها صحنه مشابه، نافذ شدن انسان به واسطه قرارگرفتن در حلقه نفوذ قرآنی را به نمایش گذاشت و این یعنی اینکه برنامه محفل افق های تازه ای را در خلق روایت باز کرد تا بفهمیم برخی از این داستان ها، ماجراها و روایت ها چگونه به ایدئولوژی مربوط می شوند، یعنی به نظامهای اعتقادی، فرهنگ ها و چهارچوب های فکری مردم و ادراک ما از جهانی که در آن زندگی می کنیم، تصوری که از خودمان داریم، بر اساس این فرایند روایت سازانه شکل می گیرد.
محفل در ژانر دیگر خود نوعی روایت شناختی هم هست، عبور از مشکلات، مهارت افزایی ذهنی، پرورش عواطف و توانایی اندیشیدن به موضوعات فراتر از امیال و نیازهای شخصی، بنابر این محفل فراتر از روایت شناسی های پساکلاسیک که امروزه در طیف گسترده ای از انواع روایت و رسانه کاربرد دارند، شیوه های جدید به تصویر کشاندن درباره روایت را می کاود، مجریانی که سعی کردند تصویر جدیدی از خود را در قاب تلویزیون به نمایش بگذارند و محفل را به عنوان یکی از محبوبترین برنامه های تلویزیونی در نزد افکار عمومی معرفی بکنند.
هوشمندی، قدرت تجسم در پردازش مسائل فرهنگی و اجتماعی، توانایی کار گروهی، همدردی با مردم، صدای خوب و قدرت گفتاری در برنامه محفل، بر ساخته ای شناختی و عاری از واسطه ها است، تصویری عینی از جهانی تطوریابنده که در آن مخاطبان با علاقه مندی به دنبال کردن رویدادها و دلبستگی های عاطفی به شخصیت ها در برنامه ترغیب می شوند، در ریشه یابی علل این استقبال ها و جاافتادگی ها، می توان به موارد متعددی اشاره کرد که به اختصار عبارتند از:
۱-نوگرایی در تعیین رویکرد برنامه سازی
۲-استفاده از داوران مسلط ملی و فراملی
۳-معرفی استعدادهای ناب قرآنی
۴-رویکرد به نونهال ها، نوجوان ها و جوان ها
۵-شادسازی محفل قرآنی با نشاط معنوی
۶-توجه خاص به بانوان مستعد قرآنی
۷-تبیین نقش مادران در بروز استعدادها
۸-کاربردی کردن قرآن در متن جامعه
۹-زندگی واقعی با آیه های قرآنی
۱۰-معرفی معجزه های باورناپذیر قرآنی
۱۱-واقعیت بخشیدن به قصه های قرآنی
۱۲-ارائه تفسیرهای ناب آیات خاص
۱۳-تنوع سبک ها و تعدد چهره ها
۱۴- گستردگی حضور سالنی مخاطبان
۱۵-اجرای فوق العاده قوی مجری محفل
۱۶-رابطه محفل با بارگاههای معصومین
۱۷-تجلیات قرآنی متحول شده ها
۱۸-فرهنگ سازی قرآنی رفتارها
۱۹-گزارش کارهای خاص خادمان قرآن
۲۰-احیای صدراسلامی قرآن در جامعه
۲۱-وحدت قرآنی امت اسلامی
۲۲-انتشار فرهنگ قرآنی نهضت مقاومت
۲۳-نمایش قرآنی فرهنگ استکبارستیزی
۲۴-انتقال قرآن از حاشیه به متن
۲۵-تثبیت برتری قرآن نسبت به دیگر تئوری ها
۲۶-ترویج قرآن پژوهی در جوامع دینی
۲۷-تحکیم مرجعیت قرآنی جمهوری اسلامی
۲۸-نصب العین کردن قرآن در انتخابها
۲۹-لزوم ارزیابی قرآنی همه عملکردها
۳۰-جاانداختن جامعیت ابدی قرآن 
۳۱-و….
یادمان نرود که مرجعیت قرآنی در انحصار مطلق دانشگاه الازهر مصر و سایر کشورهای عربی قرار داشته و محفل به عنوان یک پدیده، با اتکاء به کارشناسان زبده و استقبال گسترده قرآن پژوهان، این موقعیت و کرسی را به خوبی مصادره کرده و با جاگیری مناسب، فراتر از سلسله جبال قرآنی عالم اسلامی، قله نشینی قرآنی ایران اسلامی را تثبیت کرده است.
ذکر این نکته به دست اندرکاران رسانه ملی ضروری است که قرآن قبل از محفل، قرآن مقدس و غیرقابل مراجعه ای بود که بیشتر از محتوا، به ظواهر قابل مشاهده در جلدها و تذهیب ها و سایر زیبایی ها خلاصه می شد اما برنامه محفل، قرآن را به جامعه بازگرداند و نعمت بهره گیری و استفاده از رهنمودها و توصیه های قرآنی را نهادینه کرد تا مخاطب بتواند معنا یا ارزش فرهنگی یک برنامه یا یک محصول فرهنگی را درک کند.
راز موفقیت گسترده محفل، ارائه مفاهیم و رهنمودهای قرآن به افکار عمومی به زبان ساده و مأنوس کردن مستمر مردم با قرآن و قرآنی کردن رفتارها و گفتار ها و روایت های فکرهای است، برنامه محفل توانسته به یمن پیشرفت های فن آورانه در زمانه ما، تحلیل روایت را به شیوه های جدید امکان پذیر کند بگونه ای که می توانیم درونمایه یا الگوهای تکرار شونده روایت های محفل را در پایگاه های بسیار بزرگ داده های روایتی بیابیم و این امکان را نیز فراهم کرده که با استفاده از فن آوری های رسانه ای به منظور تهیه اطلسی از به اشتراک گذاری، توزیع و تجربه شدن روایت ها، در شبکه های اجتماعی دیگر هم دیده شود.
محفل، با رویکرد معناگرا به قرآن، نورانی شد و با پرواز بلندش، چنان از سایر برنامه ها فاصله گرفت که به جرأت می توان مدعی شد که اندازه اش از زمین تا آسمان است، ژانرهای عامه پسند، داستان های ژانرمبنا، روایت ها و درونمایه ها، تکنیک های بکار رفته در روایت، تعریف ژانرها بر حسب واکنش خوانندگان و مخاطبان و معین بودن آنها، تحلیل روایت های واقعی زندگی و مهمتر از همه "اکنون بودگی" برنامه محفل به خوبی نشان می دهد که این برنامه چقدر جذابیت دارد و مخاطب چگونه به سمت آن سوق داده شده است، "اکنون بودگی" را باید در این دید که روایت های تلویزیونی در برنامه محفل به شکل بی همتا می توانند به زندگی و امور روزمره ما وارد شوند و از ما بخواهد در احساسات افراد شریک شویم و داستان هاشان را در بازه های چندین ماهه و حتی چندین ساله دنبال کنیم.
محفل را می توان خادم القرآن، تجلیگاه رسانه ای قرآن و یک شاهکار فرهنگی، مذهبی و اجتماعی در دو سه دهه اخیر دانست که به معنای واقعی کلمه حق قرآن را ادا کرد، یعنی امر مذهبی به مثابه یک "برساخت گفتمانی" نمود و ظهور پیدا کرد تا شاهد شیرین ترین انتظارها برای شروع فصل تازه محفل، هم وزن انتظار شیرین مسلمانان برای حلول ماه رمضان المبارک باشیم.
این پیروزی، جاودانه ترین خاطره قرآنی جهان اسلام است که زمینه های جهانی شدن چهره های قرآنی را به اعتبار همین قرائت جدید از قرآن فراهم کرد، دامنه و تنوع، اسطوره سازی، عقلانی سازی نظری، مشروعیت سازی های چندوجهی نشان داد که مذهب به مثابه صورتی قدرتمند از کنش اجتماعی در جامعه وجود دارد و می تواند در قالب گفتمان، ساختار اجتماعی و پراکتیس های اجتماعی عمل کند.
کار بزرگ محفل ایجاد نهضت قرآن پژوهی خلاقانه و تضمین استمرار و اعتلای این شکوفایی های قرآنی در نسل نو و پائین آوردن میانگین سنی قرآن پژوهان در آینده است و این بیانگر همخوانی و تطابق دانش و کنش مذهبی است که توانسته تعریفی از "برساختگرایی مذهبی" را در جامعه نمودار سازد.
نکته پایانی اینکه محفل به اندازه ای جاافتاده است که نیازی به ادامه تجلی در قاب رسانه ملی نداشته و محافل میدانی باشکوهی میزبانی از محفلی ها را آرزو کرده و میهمانان قرآن پژوه را انتظار می کشند و این چیزی جز رویکردهای بلاغی در روایت شناسی، پرکردن شکاف ها، کانونی سازی در روایت های بصری، قاب بندی و درون گذاری روایت و تولید متن نیست.
ضمن دستمریزاد به دکتر جبلی رئیس رسانه ملی و برنامه سازان محفل، درود بی کران ما نثار عزیزانی است که با ابتناء به حدیث ثقلین، پاسدار دو میراث گرانقدر نبی مکرم اسلام(ص) یعنی قرآن و عترت هستند و در این راه به فرصت سازی های نو در موقعیت های نو پرداخته و محفل را به عنوان یک ابربرنامه رسانه ای برای مخاطبان داخلی و خارجی الگو قرار دادند.